દીનદયાળ અંત્યોદય યોજના – રાષ્ટ્રીય આજીવિકા મિશન (ડીએવાય-એનઆરએલએમ)

ઉદ્દેશો

• તેનો ઉદ્દેશ ગ્રામીણ ગરીબોને સ્થાયી આજીવિકા વૃદ્ધિ અને નાણાકીય સેવાઓની વધુ સારી સુલભતા મારફતે તેમના ઘરની આવક વધારવા સક્ષમ બનાવવા માટે અસરકારક અને કાર્યક્ષમ સંસ્થાકીય પ્લેટફોર્મ બનાવવાનો છે.
• આ મિશનનો ઉદ્દેશ ગરીબોની અંતર્ગત ક્ષમતાઓનો ઉપયોગ કરવાનો છે અને તેમને ક્ષમતાઓ (જેમ કે જ્ઞાન, માહિતી, સાધનો, નાણાં, કૌશલ્યો અને અર્થતંત્રમાં ભાગ લેવા માટે સામૂહિકતા) થી સજ્જ કરવાનો છે.
• આ યોજનાની શરૂઆત સ્વસહાય જૂથો (એસએચજી) મારફતે 7 કરોડ ગ્રામીણ ગરીબ કુટુંબોને આવરી લેવાના એજન્ડા સાથે થઈ હતી અને 8-10 વર્ષમાં તેમને આજીવિકા માટે ટેકો પૂરો પાડવાનો હતો.

એનયુએલએમ – રાષ્ટ્રીય શહેરી આજીવિકા મિશન

• તે કૌશલ્ય વિકાસ દ્વારા ટકાઉ આજીવિકાની તકો વધારીને શહેરી ગરીબોને તેમની મજબૂત તળિયા સ્તરની સંસ્થાઓમાં સંગઠિત કરવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે. તેનો ઉદ્દેશ ગરીબોને બજાર-આધારિત રોજગારી તરફ દોરી જવાનો અને ધિરાણની સરળ સુલભતા સુનિશ્ચિત કરીને સ્વરોજગારીનાં સાહસો સ્થાપિત કરવામાં મદદ કરવાનો છે.
• વર્ષ 2011ની વસતી ગણતરી મુજબ તમામ જિલ્લા મુખ્યાલય નગરો અને અન્ય તમામ શહેરોમાં આ મિશનનો અમલ કરવામાં આવશે, જેની વસતી 1,00,000 કે તેથી વધુ છે.
• ડીએવાય-એનયુએલએમનું લક્ષ્ય રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો દ્વારા શહેરી વિસ્તારોમાં ગરીબી રેખા નીચેની વસતિ તરીકે ઓળખાતી શહેરી વસતિ છે. તેના ઇચ્છિત લાભાર્થીઓમાં શહેરી ગરીબ (શેરી વિક્રેતાઓ, ઝૂંપડપટ્ટીના રહેવાસીઓ, ઘરવિહોણા, કચરો વીણનારા), બેરોજગાર અને વિકલાંગોનો સમાવેશ થાય છે.

પ્રધાનમંત્રી વિશ્વકર્મા યોજના

• 'પીએમ વિશ્વકર્મા કૌશલ સન્માન યોજના' અંતર્ગત 3 લાખ રૂપિયાની લોન યોગ્ય લોકોને 5 ટકા રાહત દરે વ્યાજ દરે ઉપલબ્ધ કરાવવામાં આવશે. પ્રથમ તબક્કામાં પાત્ર વ્યક્તિઓને એક લાખ રૂપિયાની લોન આપવામાં આવશે, જ્યારે બીજા તબક્કામાં 2 લાખ રૂપિયા સુધીની લોન લઈ શકાશે.
• લાભાર્થીઓને કૌશલ્ય ચકાસણી બાદ 5 દિવસની બેઝિક તાલીમ અને 15 દિવસ કે તેથી વધુ અદ્યતન તાલીમ આપવામાં આવશે. તાલીમમાં દૈનિક ૫૦૦ રૂપિયાનું ભથ્થું આપવાની જોગવાઈ છે. ટૂલકિટ ઇન્સેન્ટિવ તરીકે 15,000 રૂપિયાની ગ્રાન્ટ આપવાની સુવિધા છે. ડિજિટલ ટ્રાન્ઝેક્શન માટે પ્રોત્સાહન તરીકે, દર મહિને મહત્તમ 100 રૂપિયાનું ટ્રાન્ઝેક્શન પ્રતિ ટ્રાન્ઝેક્શન 1 રૂપિયા પ્રતિ ટ્રાન્ઝેક્શન નક્કી કરવામાં આવ્યું છે.
• ડિસ્ટ્રીક્ટ ટ્રેડ એન્ડ ઇન્ડસ્ટ્રી સેન્ટર તરફથી મળતી માહિતી મુજબ 18 વિસ્તારમાં કામ કરતા લોકો આ યોજના હેઠળ તેનો લાભ લઇ શકે છે. તેમાંથી, ચણતર, વાળંદ, માલાકાર, વોશરમેન, દરજી, લોક-નિર્માણ, સુથાર, લુહાર, સુવર્ણકાર, પથ્થરની વાહક, પથ્થરની વાહક, પથ્થર તોડવાની, મોચી/જૂતા બનાવનાર, હોડી ઉત્પાદક, બાસ્કેટ/મેટ/સાવરણી, ઢીંગલીઓ અને રમકડા ઉત્પાદકો, હેમર અને ટૂલકિટ ઉત્પાદક, માછલી પકડવાની જાળના ઉત્પાદકનો સમાવેશ થાય છે.

પ્રધાનમંત્રી કૌશલ કેન્દ્ર

• કૌશલ્ય વિકાસ અને ઉદ્યોગસાહસિકતા મંત્રાલય (એમએસડીઈ) દેશના દરેક જિલ્લામાં દૃશ્યમાન અને મહત્ત્વાકાંક્ષી મોડલ તાલીમ કેન્દ્રો (એમટીસી) સ્થાપિત કરવાનો ઇરાદો ધરાવે છે. એન.એસ.ડી.સી. એ આ પ્રોજેક્ટ માટેની અમલીકરણ એજન્સી છે.

એનએસડીસી પ્રોજેક્ટનાં રોકાણનાં 75 ટકા સુધીનાં કેન્દ્રદીઠ કન્સેશનલ સિક્યોર્ડ લોન ફંડિંગ પ્રદાન કરશે, જે નીચેની બાબતો સાથે સંબંધિત ખર્ચને આવરી લેશેઃ

• પ્લાન્ટ, મશીનરી અને ઉપકરણની ખરીદી સહિત માળખાગત સુવિધાઓને તાલીમ આપવી
• તાલીમ સહાય અને અન્ય સંબંધિત વસ્તુઓ
• પ્રિફેબ્રિકેટેડ સ્ટ્રક્ચર્સ અને રિટ્રોફિટ હાલની રચનાઓ સહિત નાગરિક કાર્ય ક્રિયાઓ આધાર

નેશનલ એપ્રેન્ટિસશીપ પ્રમોશન સ્કીમ (એનએપીએસ)

• નેશનલ એપ્રેન્ટિસશીપ પ્રમોશન સ્કીમ (એનએપીએસ) એ એપ્રેન્ટિસશીપ તાલીમ આપતી સંસ્થાઓને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવાની યોજના છે. તેને 2016માં લોન્ચ કરવામાં આવી હતી
• આ યોજનાના ઉદ્દેશો આ મુજબ છેઃ
  • દેશમાં એપ્રેન્ટિસશીપ તાલીમને પ્રોત્સાહન આપવું
  • એપ્રેન્ટિસશીપ કાર્યક્રમો હાથ ધરવા માટે સંસ્થાઓ, ખાસ કરીને એમએસએમઇને નાણાકીય સહાય પૂરી પાડવી.
• નાણાકીય સહાય: એપ્રેન્ટિસને કામે લગાડવા માટે ભારત સરકાર દ્વારા આ પ્રકારની સંસ્થાઓને દર મહિને મહત્તમ રૂ. 1500/ પ્રતિ માસિક રૂ. 1500ની મર્યાદામાં નિયત સ્ટાઈપેન્ડના 25 ટકા વળતર આપવામાં આવે છે.